مبارزه بيولوژيك با آفات محصولات كشاورزي

 

خيار درختي ازجمله محصولات كشاورزي است كه به صورت گلخانه‌‌اي توليد مي‌شود تا ضمن افزايش توليد، امكان برداشت محصول در فصول مختلف سال نيز مهيا باشد. درست است كه بوته‌هاي خيارهاي گلخانه‌اي پربارند و محصول بيشتري نسبت به بوته‌هاي مزرعه‌اي دارند، اما مقاومت اين بوته‌ها نسبت به آفات و بيماري‌ها بسيار كم است. از طرف ديگر، شرايط آب و هوايي مساعد گلخانه به تكثير آفات اين محصول نيز كمك مي‌كند؛ به همين دليل كشاورزان مجبورند قوي‌ترين سموم موجود در بازار را كه مصرف آنها در بسياري از كشورهاي دنيا ممنوع است به كار برند. يكي از راهكارهاي مناسب براي كاهش مصرف سموم، استفاده از روش‌هاي كنترل بيولوژيك آفات است كه در اين ميان افزايش مقاومت گياه در برابر آفات از طريق پيوند بسيار مورد اقبال است. روشي كه علي‌اكبر حيدري، دانشجوي دكتري فيزيولوژي و اصلاح سبزي دانشگاه آزاد در تحقيقات پايان‌نامه كارشناسي ارشد خود به آن پرداخته، موضوع گفت‌و‌گوي ما با وي است تا بشنويم چگونه از پيوند بوته خيار بر پايه كدو، توانسته به جنگ بيولوژيك آفات برود.

چطور شد به پيوند خيار و كدو پرداختيد؟

يكي از مشكلات كشت خيار گلخانه‌‌اي بيماري‌هاي ناشي از قارچ‌هاي خاكزي است كه كشاورزان مجبورند با مصرف مقادير فراواني سموم خطرناك همچون متيل برومايد، آنها را كنترل كنند. با توجه به مخاطرات ناشي از مصرف اين سموم در سلامت كشاورزان و مصرف‌كنندگان، محققان ژاپني و كره‌اي راه‌حل جايگزيني را براي غلبه بر اين مشكل ابداع كرده‌اند كه پيوند خيار روي پايه‌هاي كدو است. انتخاب كدو به عنوان پايه به دليل مقاومت پايه كدو در مقابل اين عوامل بيماريزا و همچنين سيستم ريشه گسترده‌تر اين گياه است كه به جذب موثرتر املاح و مواد غذايي منجر شده و علاوه بر كنترل عوامل بيماري‌زاي خاكزي، باعث افزايش رشد رويشي و عملكرد خيار مي‌شود.

علاوه بر اين، روي صفات كيفي گياه خيار نيز موثر است كه با انتخاب تركيبات مناسب پايه و پيوند مي‌توان به صفات كيفي مثل طعم و مزه و شفافيت پوست ميوه و ماندگاري بيشتر خيار دست يافت. موضوع پايان‌نامه من بررسي تاثير روش‌هاي پيوند و پايه‌هاي مختلف كدو بر عملكرد و صفات كيفي خيار گلخانه‌اي بود. در تحقيقات اين پايان‌نامه كه با راهنمايي دكتر عبدالكريم كاشي، استاد دانشگاه تهران و مشاوره دكتر سپيده كلاته جاري، عضو هيات علمي واحد علوم‌و تحقيقات دانشگاه آزاد و مهندس علي فرهادي، عضو هيات علمي مركز تحقيقات كشاورزي و منابع طبيعي اصفهان انجام شد از هفت پايه مختلف استفاده شد كه طبق اين بررسي، پايهRS841 بهترين پايه از لحاظ پيش‌ رسي و افزايش عملكرد كل است كه حدود 25 درصد افزايش عملكرد نسبت به بوته‌هاي خيار شاهد نشان داد.

آيا قبلا هم در ايران روي پيوند خيار و كدو كار شده است؟

تا جايي كه اطلاع دارم در حد چند تحقيق و دو تا سه پايان‌نامه در ايران، كارهايي انجام شده ولي تا به حال به طور تجاري روي آن كار نشده است چون استفاده عملي از اين تكنيك نيازمند مكانيزه شدن كار و استفاده از ربات‌هاي پيوند زن است كه تهيه آنها با محدوديت‌هايي مواجه است. البته مي‌توان اين ربات‌ها را در ايران نيز ساخت. در صورت توجه و سرمايه‌گذاري در زمينه طراحي و ساخت اين ربات‌ها، زمينه تجاري‌سازي اين تكنيك در كشور بسرعت فراهم خواهد شد.

علت استفاده از ربات‌هاي پيوندزن چيست؟

برش و پيوند زدن اين دو گياه فرآيند حساسي است. در برش دستي احتمال خطا بالاست و حداكثر گيرايي پيوند در روش هاي كارآمد 80 تا 85 درصد است كه با روش مكانيزه تا 98درصد افزايش مي‌يابد.

براي انجام هزار پيوند دو نفر نيروي مجرب بايد يك روز كار كنند ولي با روش مكانيزه انجام اين تعداد پيوند تنها حدود يك ساعت زمان مي‌برد به اين ترتيب هزينه توليد گياهان پيوندي به روش مكانيزه بسيار كمتر است.

به عنوان مثال در يك گلخانه 5000 متري، 15 ـ 12 هزار بوته كاشته مي‌شود كه با توجه به تلفات 20 درصدي روش دستي به حدود 18 هزار پيوند نياز است. اين تعداد پيوند طي 18 روز توسط دو نفر نيروي ماهر انجام مي‌شود ولي با توجه به كاهش تلفات در روش مكانيزه انجام اين تعداد پيوند ظرف يك روز توسط ربات‌هاي پيوند زن قابل انجام است.

17، 18 روز قاعدتا زمان چندان طولاني‌اي نيست، چرا كاهش زمان پيوند تا اين حد اهميت دارد؟

حيدري: يكي از راهكارهاي مناسب براي كاهش مصرف سموم، استفاده از روش‌هاي كنترل بيولوژيك آفات است كه در ميان اين روش​ها افزايش مقاومت گياه در برابر آفات از طريق پيوند با گياهان ديگر مي​تواند از تاثير قابل توجهي برخوردار باشد

پروسه بعد از پيوند (Healing process) حدود 10، 12 روز طول مي‌كشد كه طي اين دوره بوته‌ها در شرايط خاصي ازجمله تاريكي، رطوبت اشباع و دماي 27 تا 29 درجه قرار مي‌گيرند. برخي شرايط نگهداري گياهان در طول اين دوره به صورت روز به روز تغيير مي كند، لذا گياهي كه مثلا يك هفته از پيوند آن گذشته نمي‌تواند در شرايط مشابه گياهي كه يك روز از پيوند آن گذشته نگهداري شود، بنابراين اگر گياهان بتدريج به اين پروسه وارد شوند بايد در محل‌هاي جداگانه نگهداري شوند كه نياز به فضاي زيادي دارد ولي در صورت استفاده از روش مكانيزه، گياهان پيوندي زيادي در يك روز آماده مي شوند و در حداقل فضا و در يك اتاقك رشد بزرگ قرار مي‌گيرند. البته مثالي كه زدم تنها مربوط به 5000 مترمربع سطح زير كشت است كه حداقل متراژ براي توليد اقتصادي يك گلخانه است و با افزايش مساحت كاشت موضوع پيچيده‌تر مي‌شود، علاوه بر همه اين حرف‌ها در كشاورزي اقتصادي حتي روز هم از اهميت ويژه‌اي برخوردار است زيرا كشاورزي موفق است كه بتواند در زمان محدود پيك تقاضا و حداقل عرضه، محصول نوبرانه خود را با بيشترين قيمت به بازار ارائه دهد.

آن طور كه از موضوع پايان‌نامه‌تان برمي‌آيد، كارايي روش‌هاي مختلف پيوند را هم ارزيابي و مقايسه كرده‌ايد؛ كدام روش پيوند را مناسب‌تر ديديد؟

پيوند در سبزي‌هاي ميوه‌اي به روش‌هاي مختلف انجام مي‌شود كه ما از دو روش حفره‌‌اي و نيمانيم استفاده كرديم كه در شرايط دستي گرچه گيرايي روش حفره‌اي بالاتر است ولي به دليل مشكلات خاص اين روش عملا كاربرد اقتصادي ندارد ولي روش نيمانيم آسان‌تر است و قابليت انجام مكانيزه آن وجود دارد و بوته‌هاي توليدي به اين روش هم به دليل ارتباطات آوندي قوي‌تر بين پايه و پيوندك، بوته‌هايي سالم‌تر با عملكرد بهتر هستند.

آيا نتايج تحقيقات شما مورد استفاده عملي كشاورزان هم قرار گرفته است؟

تحقيقات اين پايان‌نامه در مركز تحقيقات كشاورزي و منابع طبيعي اصفهان انجام شده كه از چند سال قبل، تحقيقاتي را در اين زمينه آغاز كرده است. با وجود نتيجه‌بخش بودن اين پژوهش، استفاده تجاري از اين روش در انتظار حمايت جدي وزارت جهاد كشاورزي است چراكه يك كشاورز عادي نمي‌تواند به تنهايي و بدون حمايت‌هاي مالي و علمي، چنين روشي را در مقياس وسيع و اقتصادي عملياتي كند. وزارت جهاد كشاورزي علاوه بر اين كه مي‌تواند از لحاظ مالي و در تامين ربات‌هاي پيوند زن نقش داشته باشد، بايد در زمينه كاربرد چنين تكنيك‌هايي فرهنگسازي كند. استفاده از روش پيوند خيار روي پايه كدو، مصرف كود و سم در گلخانه‌ها را كاهش مي‌دهد و همچنين به دليل افزايش عملكرد، سود بيشتري عايد كشاورزان مي‌كند؛ ضمن اين كه با سالم‌سازي فرآيند توليد و توليد محصولات سالم، سلامت جامعه كمتر بر اثر مصرف سموم خطرناك در گلخانه‌ها به خطر مي‌افتد.

علت تفاوت طعم خيارهاي گلخانه‌اي با خيارهاي سنتي چيست؟

طعم و مزه ميوه هم به شرايط ژنتيكي بستگي دارد و هم متابوليت‌هاي ثانويه كه تحت شرايط آب و هوايي خاص توليد مي‌شوند. وقتي گياهان در محيط گلخانه و با شرايط كاملا كنترل شده پرورش داده مي‌شوند اين متابوليت‌هاي ثانويه توليد نمي‌شوند و لاجرم طعم و مزه خيارهاي فضاي باز را ندارند. علاوه بر اين، خيارهاي گلخانه‌‌اي به واسطه پارتنوكارپ‌بودن ـ توليد ميوه بدون انجام گرده‌افشاني ـ ويژگي‌هاي كاملا متفاوتي با خيارهاي عادي دارند.

راستي علت اين كه ديگر ته خيارهاي گلخانه‌اي و سنتي مثل گذشته تلخ نيست، چيست؟

تلخي ته خيار از صفاتي است كه از بازار پسندي محصول كم‌مي‌كند و بنابراين محققان تلاش كرده‌اند از طريق اصلاح نژاد، اين تلخي را بخصوص در گونه‌هاي گلخانه‌اي از بين ببرند.





تاريخ : چهار شنبه 22 آذر 1391برچسب:, | | نویسنده : مقدم |